Operacje sił specjalnych

      Współczesne środowisko bezpieczeństwa można opisać przymiotnikami: zmienne, nieprzewidywalne, zaskakujące. Jednocześnie współczesne zagrożenia można scharakteryzować jako: często mało prawdopodobne, przybierające formę, która jest trudna do ujęcia w ramy prawa wojennego, co utrudnia lub uniemożliwia otwarte zaangażowanie sił zbrojnych, współczesne zagrożenia sprawiają wrażenie pozornie niegroźnych, przez co nie są ujmowane, lub są traktowane marginalnie, w regulacjach i analizach dotyczących bezpieczeństwa, wykorzystują luki w tradycyjnym pojmowaniu bezpieczeństwa, nie można na nie odpowiedzieć w sposób proporcjonalny (symetryczny), często w ogóle nie można odpowiedzieć w sposób efektywny.

        Udział w operacjach specjalnych to najwyższy stopień wtajemniczenia żołnierskiego rzemiosła. Aby przeprowadzać takie operacji są do tego przygotowane tylko nieliczne jednostki wojskowe. Spośród wszystkich jednostek wchodzących w skład współczesnych armii siły specjalne lub też jednostki służące do prowadzenia operacji specjalnych najbardziej przypominają oddziały utworzone do prowadzenia wojen typowych dla okresu przedindustrialnego. W ich szkoleniu kładzie się nacisk na siłę fizyczną, zgranie oddziału (wytworzenie silnych więzi emocjonalnych łączących żołnierzy) oraz nadzwyczajną sprawność w wojskowym rzemiośle.

        Wojska Specjalne współdziałają ze służbami specjalnymi w zakresie określonym w dokumentach normatywnych i umowach i współpracy. Zakres takiej współpracy jest określany w umowach bilateralnych, a szczegóły są ustalane podczas spotkań roboczych. Obowiązuje zasada wiedzy niezbędnej (ang. need to know), tzn. każdy powinien wiedzieć tylko to, co bezpośrednio jego dotyczy, lub też jest niezbędne do wykonywania zadań na powierzonym stanowisku. Jednostki specjalne wchodzą w skład Sił Zbrojnych RP i wykonują zadania oraz pełnią funkcje przydzielone im ustawowo. Obowiązujące prawo mówi, że mogą też realizować zadania wspólnie ze służbami specjalnymi lub na ich korzyść. A to oznacza, że w niektórych przypadkach mogą być ich tzw. zbrojnym ramieniem. W ten sposób działają wszystkie siły specjalne na świecie, realizując swoje zadania często z dala od ojczyzny.

Analiza wybranych operacji sił specjalnych

     Special Air Service (SAS) to elitarna jednostka armii brytyjskiej, zorganizowana i przeszkolona w zakresie operacji specjalnych, inwigilacji i zwalczania terroryzmu. SAS jest częścią brytyjskich sił specjalnych (UKSF), która obejmuje również specjalną jednostkę pływającą, specjalny pułk rozpoznawczy, grupę wsparcia sił specjalnych, integralny pułk sygnalizacyjny i lotnictwo. SAS rekrutuje się z sił zbrojnych Zjednoczonego Królestwa, chociaż głównie z pułku spadochronowego. Niezależnie od macierzystej służby lub pułku każdy żołnierz SAS musi przejść wyczerpujący proces selekcji UKSF, który testuje umiejętności wojskowe, kondycję, wytrzymałość, inicjatywę i siłę woli. SAS ma jeden regularny pułk (22 SAS) i dwa regimenty terytorialne (rezerwowe) (21 SAS i 23 SAS). 22 pułk SAS jest podzielony na cztery eskadry, z których każda składa się z czterech składów szesnastoosobowych. Każdy oddział specjalizuje się w wspinaczce górskiej, spadochroniarstwie, operacjach amfibii lub operacjach mobilności za pomocą pojazdów i ciężkiej broni. Wyjątkowa reputacja SAS opiera się na jakości personelu i filozofii „Who Dares Wins”. SAS ruszył do działania po raz pierwszy w Afryce Północnej w lipcu 1941 roku Podczas II wojny światowej. David Stirling, jego założyciel, dostrzegł potencjał siły uderzeniowej, która mogłaby działać niezależnie głęboko za liniami wroga, atakując lotniska i inne ważne cele. Pod koniec wojny SAS rozszerzył się na brygadę i objął swoimi działaniami terytorium Włoch, Francji, Holandii i Niemiec. SAS został rozwiązany w 1945 roku, ale niezależny strategiczny system rozpoznania i inwigilacji został przywrócony w 1947 roku, kiedy to powołano 21 pułku SAS. W 1950 roku podczas wojny domowej, eskadra ta wystartowała na Malaje, by walczyć z chińskimi komunistycznymi powstańcami, wnikając głęboko w dżunglę, by znaleźć i zniszczyć bazy wroga. Doświadczenie SAS w operacjach w dżungli wzrosło, kiedy w 1963 roku pułk udał się na Borneo, by odpierać indonezyjskie naloty na malezyjską stronę wyspy. Patrole SAS przeprowadziły długoterminowe, tajne operacje w zakresie transgranicznego nadzoru i zasadzki o kryptonimie „Operacja Claret”, często rekrutując miejscowych rdzennych mieszkańców, by działali jako tropiciele, przewodnicy i zbieracze informacji. SAS okazał się również skuteczny na Bliskim Wschodzie. W 1958 roku dwie eskadry pomogły sułtanowi Omanu w walce ze zbuntowanym plemieniem. W jałowym, górskim terenie masywu Al-Akhdar, SAS przeprowadził atak błyskawiczny, który szybko ogarnął wroga. Podczas kampanii adeńskiej (1964-67) w południowym Jemenie, SAS opracował taktykę miejskiego nadzoru, która obejmowała zwabianie powstańczych strzelców w zasadzki, przy użyciu przyłbicy umundurowanych i pozornie nieuzbrojonych funkcjonariuszy SAS. SAS powrócił do Omanu w 1970 roku, aby pomóc nowemu sułtanowi w odparciu chińskiej rebelii komunistycznej w prowincji Dhofar. SAS szkolił żołnierzy i walczył wraz z siłami zbrojnymi sułtana gromadząc grupy poddanych bojowników nieprzyjacielskich (zwanych Firqats) i używając małych patroli SAS, lekarzy i weterynarzy, aby zidentyfikować i zaspokoić lokalne potrzeby. Najdłuższe zaangażowanie operacyjne SAS było w Irlandii Północnej, gdzie od 1969 roku do 2007 roku, kiedy zakończyła się operacja wojskowa, formacja ta skupiała się na przeciwdziałaniu tymczasowej irlandzkiej armii republikańskiej (PIRA). Chociaż małe zespoły pracowały pod przykrywką, dopiero w 1976 roku ogłoszono oficjalne rozmieszczenie pułku. Pułk prowadził operacje wywiadowcze, inwigilacyjne i uderzeniowe, wspierając Royal Ulster Constabulary. Najbardziej nagłośnionym publicznie sukcesem SAS był ten z roku 1987, kiedy to spacyfikował dużą drużynę PIRA, atakującą posterunek policji w Loughgall. W 1988 roku przeprowadził kontrowersyjną operację na Gibraltarze, w której publicznie rozstrzelano zespół zabójców PIRA. W wyniku tego publicznego działania, podważono taktyki SAS – w następnych operacjach aresztowano więcej terrorystów i mniej używano śmiercionośnej siły (choć pozostało to opcją). W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych SAS posiadał niezrównaną wiedzę w zakresie działań przeciwdziałających kontrrewolucyjnej wojnie i w zwalczaniu terroryzmu. W 1977 roku zespół ds. Projektów Specjalnych pomógł swojemu zachodnioniemieckiemu odpowiednikowi, GSG-9, uwolnić zakładników z porwanego samolotu w Mogadiszu w Somalii. W maju 1980 roku SAS przeprowadził udaną operację ratowania zakładników w irańskiej ambasadzie w Londynie, przy dużym komentarzu międzynarodowych mediów.                                                                        Wojna o Falklandy w 1982 roku wymagała od SAS bardziej tradycyjnych działań polegających na napadach i patrolowaniu linii wroga. Wojna w Zatoce Perskiej w latach 1990-1991 pokazała SAS działających na zachodniej pustyni Iraku, by przeciwstawić się atakom rakietowym Scud na Izrael i Arabię Saudyjskiejską. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku podczas wojny na Bałkanach zespoły łącznikowe SAS porozumiały się bezpośrednio z walczącymi frakcjami. Zespoły w Bośni i Hercegowinie polowały później na oskarżonych zbrodniarzy wojennych, a podczas wojny w Iraku w latach 2003-2011 SAS dostarczył Task Forces Black and Knight do prowadzenia operacji antyterrorystycznych w Bagdadzie i Basrze. Ich działania celowały w krótkich, precyzyjnych nalotach, często poruszając się szybko z jednego celu na drugi, kiedy tylko uzyskiwano informacje od wywiadu. Dywizje SAS działały również w Afganistanie w ramach grupy zadaniowej UKSF, szkoliły i mentorowały komanda afgańskiej armii narodowej oraz przeprowadzały połączone operacje sił specjalnych przeciwko talibom i fabrykom bomb.

     Zmiana na stanowisku prezydenta w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej oznaczała także zmianę polityki bezpieczeństwa tego kraju. Jednym z pierwszych działań nowej administracji w Waszyngtonie było posłanie sił specjalnych USA do Jemenu. Jeden amerykański komandos został zabity, a trzech innych zostało rannych w ostrym starciu z bojownikami Al Kaidy w środkowym Jemenie. Była to pierwsza operacja antyterrorystyczna zatwierdzona przez prezydenta Trumpa po objęciu urzędu, a komandos było pierwszym członkiem służby w Stanach Zjednoczonych, który umarł w wieloletniej wojnie przeciwko związkowi Al-Kaidy z Jemenem. Członkowie 6 zespołu SEAL przeprowadzili atak z zaskoczenia o świcie, po czym wojsko oznajmiło, że około 14 bojowników Qaeda zostało zabitych podczas niemal godzinnej bitwy.

    Rosja ma wiele formacji wojskowych i paramilitarnych nazywanych specjalnymi siłami operacyjnymi lub Spetsnaz [Specnaz] (skrót od spetsialnoe naznachenie lub specjalne zadanie). Wśród sił specjalnych w Rosji wyróżniamy m.in.: Speznaz GRU, siły specjalne Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB), Specnaz FSB, siły specjalne Służby Wywiadu Zagranicznego (SVR), Specnaz SVR, Specjalne Dowództwo Operacyjne (SOC) i 45 Pułk Jednostek Specjalnych wojsk powietrzno-desantowych. Należy zwrócić uwagę na specjalne siły składają się tylko po części  z każdej z tych organizacji. GRU, FSB i SVR ma wiele agencji poza siłami specjalnymi, takich jak biuro szpiegowskie (Agentura), SIGINT i inne. Rywalizacja pomiędzy Specnazem i Agenturą w GRU jest dobrze znana. Organizacja ta powstała na początku lat 50. XX wieku i odegrała ważną rolę ważną rolę w rosyjskiej wojnie w Afganistanie i Czeczenii. W marcu 2013 roku utworzono nową formację SOC. Nowe siły specjalne były początkowo częścią GRU, a następnie usunięty z GRU i jest teraz ponownie oficjalnie wchodzi w skład GRU, ale ma bardzo dużą autonomię. SOC jest wzorowany bezpośrednio na US Delta Force oraz brytyjskich lotniczych siłach specjalnych. Utworzenie SOC było i jest spowodowane niezadowoleniem z GRU. SOC jest postrzegany zarówno jako powód, jak i symbol instytucjonalnej utraty statusu GRU. Rosyjskie siły specjalne zostały wykorzystane kilka lat temu podczas tzw. operacji krymskiej. Operacja krymska, choć najprawdopodobniej przeprowadzona zgodnie z istniejącymi planami awaryjnymi, była nagła i w większości zrealizowana bez bezpośredniej walki. Oznacza to, że nie było żadnych bezpośrednich działań i niewiele czas lub brak potrzeby na pomoc wojskową od rosyjskiego SOF. Operacja była w dużej mierze potajemnym działaniem, najprawdopodobniej opartym na zebranych danych wywiadowczych zdobytych przez jednostki powiązane z rosyjską flotą czarnomorską i ewentualnie lokalnych agentów rekrutowanych przez FSB i GRU. Wstępny rekonesans przeprowadzony przez Specnaz-GRU mógł mieć miejsce, ale jak dotąd  trudno znaleźć dowody na to w oficjalnych źródłach. Obserwatorzy twierdzą, że zarówno FSB, jak i GRU stały się bardzo aktywne na Ukrainie po tym, jak Wiktor Janukowycz został prezydentem w 2010 roku. Sprawił on, że ukraińska służba bezpieczeństwa (SBU) zmieniła orientację od kontrwywiadu przeciwko Rosji do działań wywiadowczych skierowanych przeciwko Stanom Zjednoczonym. To prawda, że ​​zwycięstwo Rosji zostało zabezpieczone przez przeniesienie dodatkowych żołnierzy na półwysep, ale początkowe działanie przez SOC i inne elementy sił specjalnych i elitarnych były decydującym elementem szybkiej aneksji.

W artykule zostały użyte fragmenty następujących źródeł:

H. Królikowski, Siły operacji specjalnych (Wojska Specjalne) w konfliktach hybrydowych, „Bezpieczeństwo – teoria i praktyka, nr 3/2016, s. 19-20.

H. Królikowski, Wojskowa Formacja Specjalna GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, 1990–2000, Gdańsk 2001, s. 9

B. Jagodziński, Współpraca służb i formacji specjalnych w zakresie działań specjalnych, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, nr 14/16, s. 72.

P. Campion, How I Got Into 22 SAS: Britain’s Special Air Service Selection, „Sofrep News”, 13 maja 2015 r.

C. Coughlin, The SAS: a very special force, „The Telegraph”, 30 stycznia 2013r.

E. Schmitt, U.S. Commando Killed in Yemen in Trump’s First Counterterrorism Operation, „The New York Times, 29 stycznia 2017 roku.

T. Bukkvoll, Russian Special Operations Forces in Crimea and Donbas, „Russian Military Power”, nr 5/2016.

Foto: https://specialoperations.com/390/afsoc/