W Wigilie, 24 grudnia 2020 roku negocjatorzy ze Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii osiągnęli porozumienie w sprawie dalszego partnerstwa. Porozumienie to określa zasady, które będą miały zastosowanie między UE a Zjednoczonym Królestwem od 1 stycznia 2021 roku. Należy mieć na uwadze, że Parlament Europejski i państwa członkowskie muszą jeszcze zatwierdzić to porozumienie. Proces ten rozpocznie się jednak bardzo szybko. Po zakończeniu tego procesu możliwe będzie formalne podpisanie Umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską a Wielką Brytanią.
Wspomniane porozumienie określa na nowo zasady, które będą obowiązywać od 1 stycznia 2021 roku w stosunkach między Unią Europejską a Z jednoczonym Królestwem w takich dziedzinach, jak: handel towarami i usługami, równe szanse, rybołówstwo, lotnictwo i transport drogowy, zabezpieczenie społeczne, udział Wielkiej Brytanii w programach Unii Europejskiej oraz bezpieczeństwo wewnętrzne.
Nowe przepisy będą miały zastosowanie również podczas podróży do Zjednoczonego Królestwa lub przez jego terytorium.
Procedura zatwierdzenia porozumienia rozpocznie się jeszcze w 2020 roku. Rząd brytyjski prześle swoją wstępną ocenę porozumienia do parlamentu, żeby ten miał możliwość przeprowadzenia stosownych obrad, następnie podjęta zostanie stosowna uchwała.
Okres przejściowy
Wielka Brytania opuściła UE w dniu 31 stycznia 2020 roku. Aktualnie kraj ten obowiązuje okres przejściowy, który potrwa już niedługo, bo do dnia 31 grudnia 2020 roku. Podczas tego procesu wszystkie przepisy i prawa unijne będą nadal miały zastosowanie w stosunku do Wielkiej Brytanii.
Ustalenia dotyczące okresu przejściowego zostały określone w brytyjskiej umowie o odstąpieniu od umowy z dnia 12 listopada 2019 roku. Po zakończeniu okresu przejściowego niektóre przepisy będą nadal obowiązywać, w tym przepisy dotyczące praw obywatelskich.
Przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, powiedziała w Wigilię, że: „Warto było walczyć o to porozumienie, ponieważ mamy teraz uczciwe i wyważone porozumienie z Wielką Brytanią, które będzie chronić nasze europejskie interesy, zapewni uczciwą konkurencję i bardzo potrzebną przewidywalność dla naszych społeczności rybackich. Wreszcie, możemy zostawić za sobą Brexit i spojrzeć w przyszłość. Europa idzie teraz do przodu.”
Główny negocjator Komisji Europejskiej, Michel Barnier, powiedział: „Zakończyliśmy bardzo intensywny czteroletni okres, szczególnie w ciągu ostatnich dziewięciu miesięcy, podczas którego wynegocjowaliśmy uporządkowane wycofanie się Wielkiej Brytanii z UE oraz zupełnie nowe partnerstwo, które dziś wreszcie uzgodniliśmy. Przez cały czas trwania tych negocjacji ochrona naszych interesów była najważniejsza i cieszę się, że udało nam się to zrobić. Teraz Parlament Europejski i Rada muszą wypowiedzieć się w sprawie tego porozumienia”.
Projekt umowy o handlu i współpracy składa się z trzech głównych filarów:
1. Umowa o wolnym handlu: nowe partnerstwo gospodarcze i społeczne z Wielką Brytanią
Umowa o wolnym handlu obejmuje szereg istotnych obszarów leżących w interesie Unii Europejskiej, takich jak: inwestycje, konkurencja, pomoc państwa, przejrzystość podatkowa, transport lotniczy i drogowy, energia i zrównoważony rozwój, rybołówstwo, ochrona danych i koordynacja zabezpieczenia społecznego.
Przewiduje ona zerowe stawki celne i zerowe kontyngenty na wszystkie towary, które są zgodne z odpowiednimi regułami pochodzenia.
Obie strony zobowiązały się do zapewnienia solidnych równych szans poprzez utrzymanie wysokiego poziomu ochrony w takich dziedzinach, jak ochrona środowiska, walka ze zmianą klimatu i ustalanie cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla, prawa socjalne i pracownicze, przejrzystość podatkowa i pomoc państwa, wraz ze skutecznym, krajowym egzekwowaniem prawa, wiążącym mechanizmem rozstrzygania sporów oraz możliwością podejmowania środków zaradczych przez obie strony.
Unia Europejska i Zjednoczone Królestwo uzgodniły na nowo ramy wspólnego zarządzania zasobami rybnymi na wodach UE i Zjednoczonego Królestwa. Zjednoczone Królestwo będzie mogło dalej rozwijać brytyjską działalność połowową, a działalność i źródła utrzymania europejskich społeczności rybackich będą chronione. Podobnie chronione będą zasoby naturalne.
W kwestii transportu umowa przewiduje stałą i zrównoważoną łączność lotniczą, drogową, kolejową i morską, choć dostęp do rynku jest mniejszy niż ten, który oferuje jednolity rynek. Zawiera postanowienia gwarantujące, że konkurencja między podmiotami gospodarczymi z UE i Wielkiej Brytanii będzie przebiegać na równych zasadach, tak aby prawa pasażerów, prawa pracowników i bezpieczeństwo transportu nie zostały naruszone.
W podpisanym porozumieniu sprawy energii przewidują nowy model handlu i połączeń międzysystemowych, z gwarancjami otwartej i uczciwej konkurencji, w tym w zakresie norm bezpieczeństwa dotyczących morskiej energii wiatrowej i produkcji energii odnawialnej.
Ważna jest tematyka zabezpieczenia społecznego. W tym wypadku umowa ma na celu zapewnienie szeregu praw obywatelom UE i Wielkiej Brytanii. Dotyczy to obywateli UE pracujących w Zjednoczonym Królestwie, podróżujących lub przemieszczających się do tego kraju oraz obywateli Zjednoczonego Królestwa pracujących na terenie Unii Europejskiej, podróżujących lub przemieszczających się do Unii po 1 stycznia 2021 roku.
Ponadto umowa umożliwia Zjednoczonemu Królestwu dalsze uczestnictwo w szeregu sztandarowych programów Unii Europejskiej na lata 2021-2027, takich jak „Horyzont Europa”. Uczestnictwo to będzie możliwe pod warunkiem wniesienia przez Zjednoczone Królestwo wkładu finansowego do unijnego budżetu.
2. Nowe partnerstwo na rzecz bezpieczeństwa naszych obywateli
Umowa o handlu i współpracy ustanowi nowe ramy dla egzekwowania prawa i współpracy sądowej w sprawach karnych i cywilnych. Porozumienie uznaje potrzebę ścisłej współpracy między krajowymi organami policyjnymi i sądowymi, w szczególności w zakresie zwalczania i ścigania przestępczości transgranicznej i terroryzmu. Stworzone zostaną inne warunki operacyjne, ponieważ Zjednoczone Królestwo, jako państwo nienależące do Unii Europejskiej, nie będzie miało takich samych możliwości jak dotychczas. Współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa będzie mogła zostać zawieszona w przypadku naruszenia przez Zjednoczone Królestwo zobowiązania do dalszego przestrzegania europejskiej konwencji praw człowieka i jej egzekwowania na szczeblu krajowym.
3. Porozumienie horyzontalne w sprawie zarządzania
Aby zapewnić maksymalną pewność prawną przedsiębiorstwom, konsumentom i obywatelom, specjalny rozdział poświęcony zarządzaniu zapewnia jasność co do sposobu funkcjonowania i kontroli umowy. Ustanawia on działanie Wspólnej Rady Partnerstwa, która zadba o właściwe stosowanie i interpretację umowy i w ramach której omawiane będą wszystkie kwestie sporne.
Wiążące mechanizmy egzekwowania prawa i rozstrzygania sporów mają zapewnić poszanowanie praw przedsiębiorstw, konsumentów i osób fizycznych. Oznacza to, że przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii będą konkurować ze sobą na równych zasadach i będą unikać sytuacji, w których jedna ze stron np skorzysta z nieuczciwych dotacji lub zakłóci wolną konkurencję.
Obie strony będą mogły angażować się w międzysektorowe działania odwetowe w przypadku naruszenia postanowień umowy. Ten międzysektorowy odwet ma zastosowanie do wszystkich obszarów partnerstwa gospodarczego.
Z mojego punktu widzenia ważne jest, aby wspomnieć, że umowa nie obejmuje współpracy w zakresie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa zewnętrznego i obrony, ponieważ Wielka Brytania nie chciała negocjować tej kwestii. W związku z tym od 1 stycznia 2021 roku nie będą istniały żadne formy działania pomiędzy Zjednoczonym Królestwem a Unia Europejską umożliwiające opracowywanie i koordynowanie wspólnych reakcji na wyzwania polityki zagranicznej.
Umowa o handlu i współpracy zawiera postanowienia dotyczące szeregu obszarów, które leżą głównie w interesie Unii. Wykracza ona znacznie poza tradycyjne umowy o wolnym handlu. Stanowi solidną podstawę do zachowania wieloletniej przyjaźni i współpracy. W założeniu jej twórców, umowa będzie chronić integralność jednolitego rynku unijnego i niepodzielność czterech swobód dotyczących osób, towarów, usług i kapitału.
Wielka Brytania będzie dawać ze swojej strony gwarancje, że zasady, mechanizmy nadzoru i egzekwowania prawa będą przestrzegane, jednak nie będzie mogła już czerpać korzyści z członkostwa w UE, ani z jednolitego rynku wewnętrznego Unii.
Nawet po wejściu w życie nowej umowy o handlu i współpracy między UE a Zjednoczonym Królestwem, 1 stycznia 2021 roku nastąpią duże zmiany.
W tym dniu Wielka Brytania opuści jednolity rynek UE i unię celną, a także wszystkie obszary polityki UE i umowy międzynarodowe. Zakończy się swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału między Wielką Brytanią a Unią Europejską. Unia Europejska i Wielka Brytania stworzą dwa odrębne rynki, dwie odrębne przestrzenie regulacyjne i prawne. Stworzy to bariery dla handlu towarami i usługami oraz dla mobilności i wymiany transgranicznej, które obecnie nie istnieją – w obu kierunkach.
Wejście w życie umowy o handlu i współpracy jest kwestią szczególnie pilną.
Zjednoczone Królestwo, jako byłe państwo członkowskie, ma szerokie powiązania z Unią w wielu dziedzinach gospodarczych, prawnych i wielu innych. Jeżeli po 31 grudnia 2020 roku nie będą istniały ramy regulujące stosunki między Unią a Zjednoczonym Królestwem, stosunki te zostaną znacznie zakłócone ze szkodą dla osób prywatnych, przedsiębiorstw i innych zainteresowanych stron.